Carotenoïden en bètacaroteen: in welke voeding vind je ze? (2025)

Er zijn meer dan 600 verschillende soorten carotenoïden. Sommige kunnen worden omgezet in vitamine A wanneer ze in het lichaam vrijkomen.

Soorten carotenoïden in voeding

Carotenoïden worden in twee hoofdgroepen ingedeeld: xanthofylen en carotenen.

#1. Carotenen

Carotenen bevatten geen zuurstof en worden meer geassocieerd met een oranje pigment. Carotenen spelen een belangrijke rol bij de groei van planten.

α-Caroteen en β-caroteen zijn voorbeelden van provitamine A-carotenoïden, wat betekent dat zij in het lichaam kunnen worden omgezet in vitamine A.

Oranje en gele groenten zoals wortelen en pompoen zijn rijke bronnen van α- en β-caroteen. Spinazie is ook een rijke bron van β-caroteen, hoewel het chlorofyl in spinaziebladeren het geel-oranje pigment verbergt. Veel voorkomende vruchten met een hoog of zeer hoog gehalte aan β-caroteen zijn abrikozen, pompoen en mango.

Daarnaast is ook β-cryptoxanthine een provitamine A-carotenoïde. Oranje en rood fruit en groenten zoals paprika’s en sinaasappels zijn bijzonder rijke bronnen van β-cryptoxanthine. β-Cryptoxanthine is daarnaast rijkelijk aanwezig in mandarijnen en sommige sinaasappelsoorten.

Lycopeen, ten derde, valt onder de categorie van carotenen. Lycopeen is echter geen provitamine A-carotenoïde omdat het niet kan worden omgezet in retinol. Lycopeen geeft tomaten, roze grapefruit, watermeloen en guave hun rode kleur. Tomatensaus, -puree en -ketchup zijn rijk aan lycopeen.

Verder bestaan er ook nog kleurloze carotenen: fytoeen en fytoflueen. Beide carotenen zitten vooral in tomatenderivaten en abrikozen, maar ook in pepers, wortelen, grapefruit en watermeloen.

Andere carotenen die op grote schaal in levensmiddelen voorkomen, maar niet in menselijke weefsels of vloeistoffen worden aangetroffen, zijn violaxanthine, neoxanthine en antheraxanthine.

Ook interessant: Hier vind je een lijst van onbewerkt voedsel voor een gezond dieet.

#2. Xanthofylen

Xanthofylen bevatten zuurstof en vertonen in bepaalde gevallen meer een geel pigment. Luteïne en zeaxanthine vallen onder de categorie xanthofylen. Beide pigmenten zijn aanwezig in een verscheidenheid van groenten en fruit.

Donkergroene bladgroenten zoals spinazie en boerenkool zijn bijzonder rijke bronnen van luteïne, maar slechte bronnen van zeaxanthine. Hoewel relatief laag in luteïne, zijn eierdooiers en avocado’s zeer biobeschikbare bronnen van luteïne.

Goede bronnen van zeaxanthine in de voeding zijn dan weer gele maïs, oranje paprika, sinaasappelsap, honingmeloen, mango en gojibessen.

In micro-organismen en zeedieren zitten nog andere soorten xanthofylen, zoals astaxanthine.¹ Astaxanthine zit bijvoorbeeld in algen, gist, zalm, forel, krill, garnalen en rivierkreeft.²

Wist je dat? Dit is het verschil tussen krill olie en visolie.

Opname van carotenoïden door het lichaam

Om carotenoïden uit voeding te kunnen opnemen, moeten ze uit de voedingsmatrix vrijkomen en worden opgenomen in gemengde micellen (mengsels van galzouten en verschillende soorten lipiden). Het verwerken en koken van voedsel helpt carotenoïden die in hun voedselmatrix zijn ingebed, los te maken en verhoogt de intestinale absorptie.

Bovendien is voor de absorptie van carotenoïden de aanwezigheid van vet in een maaltijd noodzakelijk. Slechts 3 tot 5 g vet in een maaltijd lijkt voldoende om de absorptie van carotenoïden te garanderen, hoewel de minimaal vereiste hoeveelheid voedingsvet voor elke carotenoïde kan verschillen.

Het soort vet (bv. triglyceriden met een middellange keten versus triglyceriden met een lange keten), de aanwezigheid van oplosbare vezels en het soort en de hoeveelheid carotenoïden (bv. veresterd vs. niet-veresterd) in de voeding lijken ook van invloed te zijn op de snelheid en de mate van carotenoïdenabsorptie.

Een verminderde opname

Cholesterolverlagende middelen zoals Cholestyramine en Colestipol kunnen de absorptie van vetoplosbare vitaminen en carotenoïden verminderen. Ook minerale olieën en Orlistat, een geneesmiddel tegen zwaarlijvigheid, kunnen hier een invloed op hebben.

Daarnaast is het mogelijk dat Colchicine, een geneesmiddel tegen jicht, een intestinale malabsorptie veroorzaakt. Sommige studies vonden dit effect ook voor protonpompremmers.

Bepaalde studies geven aan dat het regelmatige gebruik van plantaardige sterolbevattende smeersels resulteert in bescheiden dalingen van 10%-20% in de plasmaconcentraties van sommige carotenoïden, met name α-caroteen, β-caroteen, en lycopeen.³

Bronnen:

1. 5 januari 2021, A comprehensive review on carotenoids in foods and feeds: status quo, applications, patents, and research needs ↩︎
2. 7 januari 2014, Astaxanthin: Sources, Extraction, Stability, Biological Activities and Its Commercial Applications—A Review ↩︎
3. augustus 2016, α-Carotene, β-Carotene, β-Cryptoxanthin, Lycopene, Lutein, and Zeaxanthin ↩︎